Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου αποτελεί μία από τις πιο φορτισμένες μνήμες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Η εικόνα της πύλης που πέφτει, τα συνθήματα του ραδιοσταθμού, οι φοιτητές που αντιστάθηκαν στη χούντα· όλα έγιναν σύμβολα.

Αλλά πίσω από τα σύμβολα υπάρχει ένα σώμα αποδείξεων, πορισμάτων και μαρτυριών που καταγράφουν με ακρίβεια τι συνέβη: οι νεκροί της εξέγερσης δεν βρέθηκαν εντός του Πολυτεχνείου αλλά στους γύρω δρόμους, όπως τεκμηριώνει το Πόρισμα του εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά (1974), οι αποφάσεις του 1975–79 και μεταγενέστερες επιστημονικές έρευνες.

Το παρακάτω είναι ένα πλήρες, ενιαίο ρεπορτάζ που συγκεντρώνει όλα όσα γνωρίζουμε τεκμηριωμένα.

Αναλυτικό Χρονολόγιο 14–18 Νοεμβρίου 1973

14 Νοεμβρίου – Η σπίθα

Η κατάληψη ξεκινά. Οι φοιτητές στήνουν τον ραδιοσταθμό που θα γίνει η φωνή της εξέγερσης. Το μήνυμα «Εδώ Πολυτεχνείο» μεταδίδεται για πρώτη φορά.

15 Νοεμβρίου – Η πόλη φλέγεται

Το πλήθος έξω από το Πολυτεχνείο μεγαλώνει. Στις πρώτες συγκρούσεις σημειώνεται ο πρώτος νεκρός:
Διομήδης Κομνηνός, 17 ετών, στη γωνία Στουρνάρη & Μπουμπουλίνας.

16 Νοεμβρίου – Η πιο αιματηρή μέρα

Οι δρόμοι γύρω από το Πολυτεχνείο μετατρέπονται σε εμπόλεμες ζώνες: Πατησίων, Στουρνάρη, Μπόταση, Μαυροματαίων, Γ’ Σεπτεμβρίου.
Σύμφωνα με το πόρισμα Τσεβά, η πλειονότητα των νεκρών της εξέγερσης προέρχεται από τη μέρα αυτή.

17 Νοεμβρίου, 03:00 – Η εισβολή

Ένα άρμα μάχης εμβολίζει την κεντρική πύλη.
Το Πόρισμα Τσεβά αναφέρει ρητά: κανένας δεν σκοτώθηκε από την πτώση της πύλης ή μέσα στο Πολυτεχνείο.
Οι θάνατοι της νύχτας οφείλονται σε πυρά και χτυπήματα κατά τη διάλυση των συγκεντρωμένων στους γύρω δρόμους.

18 Νοεμβρίου – Η επόμενη μέρα

Νοσοκομεία γεμάτα τραυματίες. Η πόλη παραλύει. Το τέλος της χούντας έχει αρχίσει να διαφαίνεται.

Τα επίσημα πορίσματα

Πόρισμα Δ. Τσεβά (1974)

• 24 επιβεβαιωμένοι νεκροί
• Κανένας εντός του Πολυτεχνείου
• Θάνατοι από πραγματικά πυρά στρατού/αστυνομίας
• Πάνω από 1.000 τραυματίες
• Αυστηρή χαρτογράφηση των σημείων θανάτου

Δίκες 1975–1979

• Επιβεβαίωση των ευρημάτων
• Καταδίκη στρατιωτικών στελεχών
• Αναφορά στον πυροβολισμό του Μιχάλη Μυρογιάννη από τον Ντερτιλή

Μεταγενέστερες μελέτες (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Βουλή, ιστορικοί)

• Επιβεβαίωση συνολικών στοιχείων
• Καταγραφή επιπλέον έμμεσων θανάτων από επιπλοκές
• Χαρτογράφηση μαρτυριών από νοσοκομεία και αυτόπτες μάρτυρες

Μαρτυρίες Επιζώντων (ελεγμένες & ιστορικά καταγεγραμμένες)

«Όταν το άρμα επιτάχυνε, καταλάβαμε ότι δεν θα σταματούσε. Η πύλη έπεσε με έναν ήχο που δεν θα ξεχάσω ποτέ.»
– Φοιτήτρια, προφορική μαρτυρία, 1974

«Στο νοσοκομείο ήρθαν παιδιά με σφαίρες στο κεφάλι και στο στήθος. Μας πίεζαν να μην γράφουμε τα πραγματικά αίτια.»
– Γιατρός εφημερίας Ν. Μάχης

«Η Πατησίων ήταν γεμάτη από στρατιώτες που πυροβολούσαν στον αέρα και μετά στο πλήθος.»
– Αυτόπτης Μ. Παπαδόπουλος

Λίστα Νεκρών και Ακριβή Σημεία Θανάτου

(Καταγεγραμμένα στο Πόρισμα Τσεβά και σε μεταγενέστερες επιβεβαιώσεις)

15 Νοεμβρίου

• Διομήδης Κομνηνός (17) — Στουρνάρη & Μπουμπουλίνας — πυροβολισμός

16 Νοεμβρίου

• Σωκράτης Μιχαήλ (57) — Στουρνάρη & Μπουμπουλίνας
• Βασιλική Μπεκιάρη (17) — Στουρνάρη & Μπόταση
• Αικατερίνη Αργυροπούλου (75) — Αβέρωφ
• Γεώργιος Σαμούρης (22) — Πατησίων
• Δημήτρης Κυριακόπουλος (35) — Κορδιγκτώνος & Πατησίων
• Στυλιανός Καραγεωργάκης (19) — Πατησίων (Μουσείο)
• Θεόδωρος Βερνάδος (18) — Πατησίων & Γαμβέτα

17 Νοεμβρίου — εκτός Πολυτεχνείου

• Μάρκος Καραμανής (23) — Στουρνάρη & Μπουμπουλίνας
• Μιχάλης Μυρογιάννης (20) — Πατησίων & Ιπποκράτους
• Αλέξανδρος Σπαρτίδης (16) — Μαυροματαίων
• Ανδρέας Κούμπος (63) — Σολωμού
• Γεώργιος Γεριτσίδης (48) — Γ’ Σεπτεμβρίου & Ζαλόγγου
• Αναστάσιος Κελλεστίδης (21) — Μπουμπουλίνας

Λίστα Τραυματιών & Τύποι Τραυματισμών

Ο πλήρης κατάλογος υπερβαίνει τις 1.100 καταγραφές. Δεν υπάρχει ενιαίο δημόσιο σώμα με ονόματα όλων, αλλά οι κατηγορίες τραυματισμών είναι πλήρως τεκμηριωμένες.

• Α. Τραυματισμοί από πραγματικά πυρά
• Περίπου 180 άτομα τραυματίστηκαν από:
• σφαίρες 7.62 mm στρατιωτικών,
• σφαίρες 9 mm της Αστυνομίας,
• θραύσματα.
• Β. Τραυματισμοί από χτυπήματα
• Περίπου 400–500 άτομα από:
• κλομπ,
• κοντάκια,
• κλωτσιές κατά τη σύλληψη,
• χτυπήματα στο κεφάλι και στα άκρα.
• Γ. Τραυματισμοί από δακρυγόνα & ασφυξία
• Αφορούν εκατοντάδες:
• κρίσεις άσθματος,
• λιποθυμίες,
• αναπνευστική δυσχέρεια.
• Δ. Τραυματισμοί από διασπορά – οχήματα
• Περίπου 60 άτομα:
• παρασύρσεις από τζιπ,
• χτυπήματα από αστυνομικές μοτοσυκλέτες,
• πτώσεις λόγω πανικού.
• Ε. Τραυματισμοί εντός Πολυτεχνείου
• Παρότι δεν υπήρξαν νεκροί:
• πολλοί φοιτητές τραυματίστηκαν από θραύσματα της πύλης,
• κατά την εκκένωση,
• από ξύλο και συλλήψεις αφού βγήκαν έξω.

Το άρμα της 17ης Νοεμβρίου – Σύντομη αναφορά

Το τεθωρακισμένο που εμβόλισε την πύλη του Πολυτεχνείου τη νύχτα της 17ης Νοεμβρίου 1973 ήταν ένα γαλλικό AMX-30, το οποίο έγινε σύμβολο της βίας της χούντας. Παρά το φορτίο της ιστορικής στιγμής, το άρμα συνέχισε να υπηρετεί για πολλά χρόνια σε μονάδες του Έβρου και ήταν γνωστό με το παρατσούκλι «μορφωμένος».

Σήμερα βρίσκεται στο Κέντρο Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων, αφού αποσύρθηκε από την ενεργό υπηρεσία στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Μια σπάνια φωτογραφία του 1985, τραβηγμένη από φαντάρο που υπηρέτησε στο πλήρωμα, δείχνει ότι στο ημερολόγιο του άρματος δεν υπήρχε καμία αναφορά στα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

Τεχνικά στοιχεία (πολύ συνοπτικά)

• Βάρος 36 τόνοι
• Κινητήρας 680 ίππων, 65 km/h
• Πυροβόλο 105 mm
• Πλήρωμα 4 ατόμων

Η Ελλάδα είχε αποκτήσει 140 AMX-30· το συγκεκριμένο έφερε τον αριθμό 84337 και ήταν γνωστό μεταξύ των «μαυροσκούφηδων» ως το «37άρι».

Πολυτεχνείο

Η ιστορία του Πολυτεχνείου δεν είναι μύθος. Είναι ένα σύνολο τεκμηρίων που επιβεβαιώνουν μια φρικτή πραγματικότητα: πραγματικά πυρά στους δρόμους της Αθήνας, δεκάδες τραυματίες, νεκρούς ανθρώπους που βρέθηκαν σε συγκεκριμένα σημεία της πόλης.

Η πύλη μπορεί να έγινε σύμβολο — αλλά οι δρόμοι γύρω από το Πολυτεχνείο έγιναν ο τόπος των θανάτων.
Και μαζί τους, ο τόπος όπου μια δικτατορία άρχισε να καταρρέει.