Έντεκα νέες εγγραφές στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Η Ελλάδα είναι ένας τόπος που δεν παύει ποτέ να αφηγείται ιστορίες. Ιστορίες φωτιάς και τραγουδιού, χορού και πηλού, γεύσης και συνύπαρξης. Στο νήμα αυτής της αδιάκοπης αφήγησης, έντεκα νέα πολιτιστικά στοιχεία εντάχθηκαν πρόσφατα στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αναδεικνύοντας τη ζωντανή ψυχή των κοινοτήτων που τα υπηρετούν.

Τι είναι το Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς;

Το Εθνικό Ευρετήριο είναι κάτι περισσότερο από ένας κατάλογος. Είναι ένας ζωντανός χάρτης της ελληνικής ψυχής – μια συλλογή από έθιμα, γιορτές, τέχνες, τεχνικές, τραγούδια και προφορικές παραδόσεις που συνεχίζουν να βιώνονται καθημερινά από ανθρώπους σε όλη τη χώρα.

Δεν αφορά μνημεία ή αντικείμενα, αλλά ζωντανές εκφράσεις πολιτισμού: ένα χορευτικό δρώμενο σε ένα χωριό, μια τεχνική υφαντικής, μια παραδοσιακή συνταγή ή ένα έθιμο που ενώνει κάθε χρόνο μια κοινότητα.

Το Ευρετήριο δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της Σύμβασης της UNESCO (2003) για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και λειτουργεί υπό την ευθύνη του Υπουργείου Πολιτισμού. Στόχος του είναι η προστασία και μετάδοση της ζωντανής παράδοσης, όχι ως μουσειακό έκθεμα, αλλά ως κομμάτι της σύγχρονης, καθημερινής ζωής.

Φως, φωτιά και κοινότητα

Στη Φυτειά της Ημαθίας, κάθε 23 Δεκέμβρη, το χωριό φωτίζεται από τις μεγάλες δάδες των Κέδρων. Μια φωτιά υψώνεται στο κέντρο του χωριού, συμβολίζοντας τη ζεστασιά των Χριστουγέννων και τη δύναμη της συλλογικότητας. Οι κάτοικοι στήνουν χορό γύρω της τραγουδώντας «Κόλιντα, Κόλιντα και Χριστός γεννιέται», ενώ οι γυναίκες προσφέρουν παραδοσιακά εδέσματα και οι νέοι κρατούν αναμμένες δάδες. Μια νύχτα που η κοινότητα ξαναβρίσκει την ψυχή της μέσα στη φλόγα.

Το ύφασμα της μνήμης

Στον Τυρό Αρκαδίας, μέσα σε ένα ταπεινό εργαστήριο, η υφαντική τέχνη των τσακώνικων κιλιμιών συνεχίζει να αναπνέει. Από τη μητέρα στη κόρη, και από εκεί στην εγγονή, η γνώση μεταδίδεται με τα δάχτυλα, όχι με λόγια. Οι αργαλειοί παράγουν πολύχρωμα κιλίμια που διηγούνται ιστορίες υπομονής, δεξιοτεχνίας και αισθητικής. Κάθε δημιουργία είναι ένα κομμάτι Τσακωνιάς, ένα χειροποίητο ποίημα που ενώνει γενιές.

Γιορτές της ζωής

Στην Πετρούσσα της Δράμας, το Μπάμπιντεν αναστατώνει χαρμόσυνα το χωριό στις αρχές του χρόνου. Μεταμφιεσμένοι κάτοικοι, λύρες, νταχαρέδες, πομπές και γλέντια δημιουργούν μια τριήμερη πανδαισία ήχων και χρωμάτων. Είναι η πιο αγαπημένη γιορτή των Πετρουσσιωτών — ένας ύμνος στη γονιμότητα, την κοινωνικότητα και τη χαρά της ζωής.

Λίγο νοτιότερα, στη Ροδαυγή Άρτας, την Παρασκευή πριν το Πάσχα, τα Λαζαρούδια φέρνουν κοντά μικρούς και μεγάλους. Μπροστά στον ιστορικό ναό της Αγίας Παρασκευής, ακούγονται ξανά οι παλιοί λαζαρικοί σκοποί: «Καλώς σας εύρ’ ο Λάζαρος…». Μια βραδιά όπου ο χρόνος παύει, και οι φωνές του παρελθόντος ενώνονται με τις φωνές του σήμερα.

Ο χορός και το χαμόγελο

Στο Μικρόκαστρο Κοζάνης, κάθε Πρωτοχρονιά, οι άνδρες στήνουν τον Χορό της Γκαχελώνας — έναν κύκλο γεμάτο σκέρτσο και χιούμορ, όπου τα τραγούδια αφηγούνται ιστορίες ζώων και ανθρώπων. Χωρίς όργανα, μόνο με φωνές και κέφι, ο χορός αυτός είναι ένα θεατρικό δρώμενο που παντρεύει τη σάτιρα με τη χαρά.

Στην Κέρκυρα, ο Σινιώτικος χορός κρατά το ρυθμό της παράδοσης ζωντανό. Ένας συρτός 2/4 που χορεύεται με χάρη, περηφάνια και ευγένεια — στοιχεία που χαρακτηρίζουν την κερκυραϊκή ψυχή.

Έθιμα, τέχνες και γεύσεις

Στο Άργος Ορεστικό, δύο πολιτιστικοί θεσμοί σφραγίζουν τον χρόνο. Το Αργείτικο Καρναβάλι, με ρίζες στον 19ο αιώνα, μεταμορφώνει την πόλη σε ένα σκηνικό διονυσιακής χαράς και δημιουργικής ελευθερίας. Και λίγο αργότερα, η Εμποροπανήγυρις — ένα πανηγύρι αιώνων — συγκεντρώνει εμπόρους και επισκέπτες από όλη τη Βόρεια Ελλάδα, παραμένοντας μία από τις μεγαλύτερες των Βαλκανίων.

Στο Μαλάκι Βόλου, η αγγειοπλαστική της οικογένειας Ανετόπουλου συνεχίζει αδιάκοπα από τα τέλη του 19ου αιώνα. Τέσσερις γενιές κεραμέων έχουν μετατρέψει τον πηλό σε γλυπτό αφήγημα, διαμορφώνοντας την ταυτότητα του τόπου μέσα από το χέρι, τη φωτιά και το νερό.

Στη Σκόπελο, η καλλιέργεια του δαμάσκηνου Αζάν αποτελεί παράδοση που ευωδιάζει καλοκαίρι και θάλασσα. Από τα καλύβια έως τους ξυλόφουρνους, οι Σκοπελίτες επεξεργάζονται τον πολύτιμο καρπό, που για δεκαετίες στήριξε την τοπική οικονομία και διαμόρφωσε τη συλλογική τους ταυτότητα.

Και τέλος, στα νησιά του Αιγαίου, η φάβα ενώνει τη γη, τη νηστεία και τη φιλοξενία. Παρασκευάζεται από τοπικές ποικιλίες οσπρίων και συνοδεύει γιορτές και καθημερινά τραπέζια, αποδεικνύοντας ότι η απλότητα μπορεί να είναι η πιο βαθιά μορφή πολιτισμού.

Η συνέχεια μιας παράδοσης που αναπνέει

Η ένταξη αυτών των έντεκα στοιχείων δεν είναι απλώς μια διοικητική πράξη, αλλά ένας ύμνος στη συλλογική μνήμη. Κάθε έθιμο, κάθε χορός, κάθε τραγούδι είναι μια μικρή αντίσταση στη λήθη, ένα «παρών» στην ιστορία.

Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι παρελθόν — είναι ο τρόπος που θυμόμαστε ποιοι είμαστε. Και όσο υπάρχουν άνθρωποι που ανάβουν φωτιές, που τραγουδούν, που ζυμώνουν και που υφαίνουν, η Ελλάδα θα συνεχίσει να αφηγείται την ίδια αιώνια ιστορία: την ιστορία της ζωής που επιμένει.

Πηγή; ΑΠΕ, ΜΠΕ, Thiva Old Photography