Η πράσινη μετάβαση και η κλιματική δικαιοσύνη αποκαλύπτουν βαθιές ανισότητες μεταξύ Ευρωπαϊκού Βορρά-Νότου, Ανατολής-Δύσης και του παγκόσμιου Βορρά-Νότου. Ποιο είναι το ηθικό δίλημμα της πράσινης ανάπτυξης;

Η Ευρώπη και συνολικά ο ανεπτυγμένος κόσμος προβάλουν φιλόδοξες πολιτικές όπως το Fit for 55 και τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα 2050, παρουσιάζοντας το «πράσινο μέλλον» ως πανάκεια για την ανθρωπότητα. Όμως πίσω από αυτές τις εξαγγελίες κρύβονται πολύπλευρες ανισότητες: εντός Ευρώπης, μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων οικονομιών, και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η εσωτερική ανισότητα στην Ευρώπη: Βορράς – Νότος, Δύση – Ανατολή

Η ΕΕ δεν είναι μία ομοιογενής οντότητα. Η πράσινη μετάβαση αναδεικνύει τις ήδη υπάρχουσες ανισότητες:

Ο πλούσιος Βορράς:

• Οικονομική ευρωστία, καινοτομία και πρόσβαση σε χρηματοδότηση.
• Ανάπτυξη πράσινης τεχνολογίας και βιομηχανικών εφαρμογών.
• Ισχυρά κράτη πρόνοιας που μειώνουν τον κοινωνικό αντίκτυπο της μετάβασης.

Ο ευάλωτος Νότος και η Ανατολή:

• Περιορισμένη βιομηχανική βάση και εξάρτηση από υπηρεσίες.
• Παλιές υποδομές, ενεργειακή φτώχεια, χαμηλοί μισθοί.
• Δυσκολία πρόσβασης σε χρηματοδοτικά εργαλεία και πράσινες επενδύσεις.
• Κίνδυνος κοινωνικής και οικονομικής επιβάρυνσης από το κόστος της μετάβασης.

Η ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων, η ηλεκτροκίνηση και οι “πράσινοι φόροι” γίνονται δυσανάλογο βάρος για τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα και τις πιο αδύναμες οικονομίες του Νότου και της Ανατολής.

Η παγκόσμια διάσταση: Οικονομική αφαίμαξη του Νότου

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ανισότητα γίνεται ακόμα πιο κραυγαλέα:

• Στην Αφρική, εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό και τροφή.
• Στην Ασία παιδιά από 5 ετών εργάζονται σε βιοτεχνίες και χωράφια για ελάχιστα χρήματα.
• Ο Παγκόσμιος Νότος ήδη πληρώνει το τίμημα της κλιματικής αλλαγής με ξηρασίες, λιμούς και μεταναστευτικές κρίσεις.

Το μεγαλύτερο μέρος της ιστορικής ρύπανσης (CO₂, βιομηχανικά απόβλητα) προέρχεται από τις βιομηχανικές δυνάμεις του Βορρά εδώ και δύο αιώνες. Παράλληλα, η λεγόμενη πράσινη τεχνολογία (μπαταρίες, φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες) βασίζεται σε πρώτες ύλες που εξορύσσονται από φτωχές χώρες υπό άθλιες εργασιακές συνθήκες.

Η κρυφή διάσταση της πράσινης μετάβασης: νέα αποικιοκρατία πόρων

Η πράσινη μετάβαση συχνά κρύβει μια νέα μορφή αποικιοκρατικής οικονομίας:

• Οι φτωχές χώρες εξάγουν φθηνές πρώτες ύλες (κοβάλτιο, λίθιο, χαλκός, νικέλιο) που καταναλώνονται στις πράσινες βιομηχανίες του Βορρά.
• Η επεξεργασία και η υψηλή προστιθέμενη αξία παραμένουν στα χέρια των μεγάλων πολυεθνικών.
• Το παραγόμενο πλούσιο know-how σπάνια διαχέεται προς τις φτωχότερες χώρες.
• Το παγκόσμιο εμπόριο συνεχίζει να λειτουργεί υπέρ του ισχυρού.

Ουσιαστικά, η πράσινη μετάβαση μοιάζει όλο και περισσότερο με μια «πράσινη αποικιοκρατία».

Το ηθικό δίλημμα της πράσινης μετάβασης

Αν πραγματικά επιδιώκουμε κλιματική δικαιοσύνη, αυτή δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς:

• Αναδιανομή πλούτου και επενδύσεων.
• Πρόσβαση στις πράσινες τεχνολογίες για τον παγκόσμιο Νότο με δίκαιους όρους.
• Ανάπτυξη βασικών υποδομών υγείας, παιδείας, νερού και τροφής στις φτωχές χώρες.
• Αναγνώριση του ιστορικού χρέους του Βορρά απέναντι στον Νότο.

Χωρίς παγκόσμια οικονομική δικαιοσύνη, η πράσινη μετάβαση κινδυνεύει να είναι απλώς το επόμενο κεφάλαιο του παγκόσμιου οικονομικού αδιεξόδου.

Συμπέρασμα

Η κλιματική κρίση είναι πρωτίστως πολιτική και οικονομική κρίση.
Αν η πράσινη μετάβαση γίνει προνόμιο των πλουσίων και βάρος για τους φτωχούς, θα αποτύχει όχι μόνο ηθικά αλλά και πρακτικά. Η κλιματική δικαιοσύνη οφείλει να είναι παγκόσμια, δίκαιη και πραγματικά ισορροπημένη.