Η εικόνα της Ελλάδας σήμερα είναι η εικόνα μιας χώρας που σταδιακά χάνει το πιο ζωτικό της στοιχείο: τους ανθρώπους της. Μέσα σε λίγο παραπάνω από μία δεκαετία, ο πληθυσμός μειώθηκε κατά σχεδόν μισό εκατομμύριο, ενώ οι γεννήσεις κατέρρευσαν σε αριθμούς που φαντάζουν αδιανόητοι αν συγκριθούν με τις δεκαετίες του ’50 και του ’60.

Δεν πρόκειται απλώς για στατιστικές· είναι ένα κοινωνικό ρολόι που χτυπά επίμονα, δείχνοντας προς μια κατεύθυνση: μια Ελλάδα που μικραίνει, που γερνά, και που αργά αλλά σταθερά κινδυνεύει να χάσει τη δημογραφική της δυναμική.

Μια κοινωνία που αργεί να γεννήσει το μέλλον της

Το 2023 γεννήθηκαν μόλις 72.300 παιδιά, όταν μισό αιώνα πριν οι γεννήσεις ξεπερνούσαν τις 140.000 τον χρόνο. Η γονιμότητα έχει υποχωρήσει στο 1,3-1,4 παιδιά ανά γυναίκα, πολύ χαμηλότερα από το όριο αναπαραγωγής (2,07).

Ταυτόχρονα, η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις πιο «γερασμένες» χώρες της Ευρώπης: 23% του πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών, ενώ οι ηλικιωμένοι ξεπερνούν κατά 1 εκατομμύριο τα παιδιά κάτω των 14.

Παράλληλα, η ατεκνία αυξάνεται. Στις γενιές που γεννήθηκαν γύρω στο 1980, περίπου 1 στους 5 δεν αποκτά παιδιά, κάτι που δημιουργεί μια δομική υποχώρηση της γεννητικότητας στις επόμενες δεκαετίες.

Η σιωπηλή πληγή της φυγής

Η μείωση πληθυσμού δεν προκύπτει μόνο από την υπογεννητικότητα, αλλά και από τη μαζική φυγή νέων στο εξωτερικό. Από το 2011, οι μεταναστευτικές ροές είναι αρνητικές: δεκάδες χιλιάδες νέοι 25-45 ετών εγκατέλειψαν τη χώρα.

Η αιτία δεν είναι μόνο η οικονομική κρίση. Οι νέοι αναζητούν εργασιακή αξιοκρατία, καλύτερες συνθήκες ζωής, κοινωνίες πιο ανοιχτές και δυναμικές. Έτσι, η Ελλάδα χάνει όχι μόνο εργατικά χέρια, αλλά και τα πιο δημιουργικά μυαλά της.

Το στεγαστικό πρόβλημα ως εμπόδιο στη δημιουργία οικογένειας

Σημαντικό ρόλο στη χαμηλή γεννητικότητα παίζει το στεγαστικό πρόβλημα. Τα υψηλά ενοίκια και η αδυναμία απόκτησης κατοικίας καθυστερούν την ανεξαρτητοποίηση των νέων και κατ’ επέκταση τον γάμο και την τεκνοποίηση.

Στην Ελλάδα, η μέση ηλικία στον πρώτο γάμο και στο πρώτο παιδί μετατίθεται προς τα τέλη της δεκαετίας των 30. Το αποτέλεσμα είναι λιγότερες γεννήσεις και μεγαλύτερη ανασφάλεια για τις μελλοντικές γενιές.

Ένα μέλλον που στενεύει

Οι προβολές δείχνουν ότι τα επόμενα 30 χρόνια ο πληθυσμός θα συνεχίσει να μειώνεται, ενώ η γήρανση θα ενταθεί. Το αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων θα παραμείνει σταθερό, δημιουργώντας πιέσεις στο ασφαλιστικό, στην οικονομία και στη συνοχή της κοινωνίας.

Το κρίσιμο στοίχημα

Η αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος δεν αφορά μόνο επιδόματα γεννήσεων. Απαιτεί ένα νέο πλαίσιο ζωής:

• δουλειές με προοπτική και αξιοκρατία
• πρόσβαση σε αξιοπρεπή στέγη
• στήριξη της οικογένειας με ουσιαστικές πολιτικές
• κοινωνίες ανοιχτές και ασφαλείς για τους νέους

Συχνά προβάλλεται η άποψη ότι οι μεταναστευτικές εισροές μπορούν να λειτουργήσουν ως «αντίβαρο» στη μείωση του πληθυσμού. Είναι αλήθεια ότι τη δεκαετία 1991-2010 η παρουσία αλλοδαπών εργαζομένων συνέβαλε στην επιβράδυνση της γήρανσης και στην προσωρινή ενίσχυση της γεννητικότητας. Όμως, αυτή η λύση αποδείχθηκε συγκυριακή.

Η ουσία του προβλήματος παραμένει: η χαμηλή γεννητικότητα των ίδιων των νέων Ελλήνων και η αδυναμία της κοινωνίας να δημιουργήσει συνθήκες που θα ευνοούν τη δημιουργία οικογένειας. Αν δεν αλλάξει το πλαίσιο ζωής –εργασία, στέγη, ασφάλεια, προοπτική– καμία «εισαγωγή πληθυσμού» δεν μπορεί να αντιστρέψει πραγματικά τη δημογραφική πορεία.

Επιπλέον, η δημογραφική ανανέωση δεν είναι απλώς αριθμητικό ζήτημα. Συνδέεται με την κοινωνική συνοχή, την αίσθηση του «ανήκειν» και τη δυνατότητα μιας κοινωνίας να μεταδώσει αξίες και να διατηρήσει την πολιτισμική της συνέχεια. Αν το βάρος πέσει αποκλειστικά στη μετανάστευση, χωρίς ταυτόχρονα να στηριχθεί η γεννητικότητα των ίδιων των νέων οικογενειών, τότε το πρόβλημα απλώς θα μετατεθεί στο μέλλον.

Το δημογραφικό, με άλλα λόγια, δεν μπορεί να λυθεί με «εξωτερικές ενέσεις». Απαιτείται εσωτερική ανασυγκρότηση, μια συνολική στρατηγική που θα κάνει ξανά ελκυστικό το να μείνει κανείς, να εργαστεί και να μεγαλώσει παιδιά στην Ελλάδα.

Γιατί το δημογραφικό δεν είναι απλώς αριθμοί. Είναι η προοπτική της Ελλάδας: αν θα συνεχίσει να ανανεώνεται, να δημιουργεί και να ονειρεύεται.