Προστατεύοντας τα παιδιά και τους εφήβους στον ψηφιακό κόσμο

Η 18η Ιουνίου έχει οριστεί από τον ΟΗΕ ως Διεθνής Ημέρα για την Αντιμετώπιση της Ρητορικής Μίσους, μια ημέρα αφιερωμένη στην καταπολέμηση της ξενοφοβίας, του ρατσισμού, των διακρίσεων και κάθε μορφής έκφρασης που υποκινεί μίσος. Σε μια εποχή όπου η επικοινωνία μεταφέρεται όλο και περισσότερο στον ψηφιακό χώρο, η ανάγκη για προστασία – ειδικά των μικρών ηλικιών – γίνεται πιο επιτακτική από ποτέ.

Παιδιά και έφηβοι: Οι πιο ευάλωτοι στόχοι

Τα παιδιά και οι έφηβοι μεγαλώνουν πλέον σε έναν κόσμο όπου η ψηφιακή κοινωνικοποίηση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους. Μέσα από πλατφόρμες όπως το TikTok, Instagram, YouTube, αλλά και σε κλειστά ψηφιακά περιβάλλοντα όπως ομάδες στο WhatsApp, Viber, Discord ή Telegram, ανταλλάσσουν μηνύματα, εικόνες, χιούμορ – αλλά δυστυχώς, συχνά και ρητορική μίσους.

Αυτό που κάνει τον ψηφιακό χώρο ιδιαίτερα επικίνδυνο είναι η σιωπηλή και ύπουλη εξάπλωση του μίσους:

• Μέσα σε ομάδες με «κοινά ενδιαφέροντα» (π.χ. gaming, fan clubs, σχολικά chat), η ρητορική μίσους μπορεί να μεταμφιέζεται ως «αστείο», meme ή απλή ειρωνεία.
• Τα παιδιά δεν έχουν πάντα τα εφόδια να κατανοήσουν τη σοβαρότητα ενός προσβλητικού σχολίου ή ενός ρατσιστικού σχολίου που παρουσιάζεται «χιουμοριστικά».
• Η επικοινωνία γίνεται χωρίς ενήλικη επίβλεψη, και πολύ συχνά μακριά από τα μάτια των γονιών και των εκπαιδευτικών.

Σε τέτοια περιβάλλοντα, τα παιδιά μπορούν να βρεθούν στη θέση του:

• Θύματος: να στοχοποιηθούν για την εθνικότητα, την εμφάνιση, το φύλο, τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό ή κάποια αναπηρία.
• Θεατή: να παρακολουθούν βωμολόχα ή προσβλητικά σχόλια χωρίς να ξέρουν πώς να αντιδράσουν.
• Φορέα: να επαναλαμβάνουν τέτοιες εκφράσεις χωρίς να καταλαβαίνουν την επιρροή και το βάρος τους.

Γιατί είναι πιο εύκολο να ξεφύγει στο διαδίκτυο;

Σε αντίθεση με τις δια ζώσης συζητήσεις, όπου τα λόγια συνοδεύονται από βλέμματα, αντιδράσεις και συνέπειες, στο διαδίκτυο το μίσος διαχέεται με ταχύτητα, ανωνυμία και λιγότερες αναστολές. Ένα παιδί μπορεί να διακινήσει, σχολιάσει ή αναδημοσιεύσει υλικό χωρίς να κατανοεί ότι συμβάλλει στην εξάπλωση της ρητορικής μίσους.

Οι κλειστές ομάδες προσφέρουν την ψευδαίσθηση ασφάλειας, όμως είναι συχνά χώροι αναπαραγωγής τοξικότητας. Εκεί, οι κανόνες απουσιάζουν ή εφαρμόζονται αποσπασματικά. Και μέσα σε μια «παρέα» όπου το μίσος γίνεται αστείο, η διαφορετικότητα μετατρέπεται εύκολα σε στόχο.

Τι μπορούμε να κάνουμε;

1. Ενίσχυση της ψηφιακής παιδείας

Τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν, ήδη από το δημοτικό:

• Πώς να αναγνωρίζουν τη ρητορική μίσους
• Ποια είναι η διαφορά μεταξύ ελευθερίας λόγου και προσβολής
• Πώς να προστατεύουν τον εαυτό τους και τους άλλους στο διαδίκτυο

2. Ανοιχτός διάλογος με τα παιδιά

Οι γονείς δεν χρειάζεται να γίνουν «κατάσκοποι» στις συνομιλίες των παιδιών. Χρειάζεται όμως:

• Να δημιουργήσουν σχέση εμπιστοσύνης
• Να ακούν χωρίς επίκριση
• Να είναι παρόντες, ώστε το παιδί να νιώθει ότι έχει πού να στραφεί όταν κάτι το ταράζει

3. Ενεργή παρακολούθηση από το σχολείο

Τα σχολεία οφείλουν να εντάξουν στην ύλη τους την εκπαίδευση στον ψηφιακό γραμματισμό και τον σεβασμό στη διαφορετικότητα, όχι μόνο ως θεωρία, αλλά με βιωματικές δραστηριότητες, θεατρικά, παιχνίδια ρόλων και ομιλίες.

4. Πίεση στις πλατφόρμες για υπεύθυνες πολιτικές

Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων πρέπει:

• Να διευκολύνουν την αναφορά επιβλαβούς περιεχομένου
• Να εφαρμόζουν εργαλεία φιλτραρίσματος για ανηλίκους
• Να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τη διάδοση περιεχομένου μίσους

Ένα κάλεσμα προς όλους μας

Η Διεθνής Ημέρα για την Αντιμετώπιση της Ρητορικής Μίσους είναι μια υπενθύμιση ότι ο λόγος μπορεί να πληγώσει όσο και μια πράξη. Και ότι μέσα στον ψηφιακό κόσμο, όπου όλα γράφονται και τίποτα δεν ξεχνιέται, τα παιδιά μας χρειάζονται καθοδήγηση, προστασία και πρότυπα.

Ας τους διδάξουμε ότι η φωνή τους έχει δύναμη – όχι για να τραυματίζει, αλλά για να ενώνει.
Ας τους ενθαρρύνουμε να λένε όχι στο μίσος, ναι στον σεβασμό, και πάντα να μιλούν όταν βλέπουν το άδικο.

---

Αν είσαι γονιός, εκπαιδευτικός ή απλώς ενδιαφέρεσαι για ένα ασφαλέστερο διαδίκτυο, μοιράσου αυτό το άρθρο.
Ας υψώσουμε όλοι φωνή ενάντια στο μίσος. Κάθε λέξη μετράει – ειδικά όταν είναι ενάντια στο μίσος.