Ένα τραγούδι με μήνυμα που έγραψε ο Νίκος Γκάτσος σε ξεκάθαρο καταγγελτικό τόνο. Ποιά είναι όμως αυτή η επιπλέον εντολή;

Το τραγούδι «Η Ενδέκατη Εντολή» σε στίχους του Νίκου Γκάτσου και μουσική του Γιώργου Χατζηνάσιου, που ερμήνευσε μοναδικά η Νάνα Μούσχουρη, έχει απασχολήσει πολλούς ακροατές με τον ποιητικό και αινιγματικό του λόγο. Τι ακριβώς εννοεί ο Γκάτσος με αυτήν την «ενδέκατη εντολή»; Ας εξετάσουμε τις πιο ενδιαφέρουσες ερμηνείες του τραγουδιού.

Ρίξ’ ένα βλέμμα σιωπηλό
Στον κόσμο τον αμαρτωλό
Και δες η γη πως καίει
Και με το χέρι στην καρδιά
Αν δε σ’ αγγίξει η πυρκαγιά
Ψάξε να βρεις ποιος φταίει

Σα χαμοπούλι ταπεινό
Που δεν εγνώρισ’ ουρανό
Και περπατάει στο χώμα
Την ενδεκάτη εντολή
Δεν την σεβάστηκες πολύ
Γι’ αυτό πονάς ακόμα

Την ενδεκάτη εντολή
Δεν την σεβάστηκες πολύ
Γι’ αυτό πονάς ακόμα

Είναι καινούργια και παλιά
Σαν τησ ψυχής την αντηλιά
Σαν της καρδιάσ τα βάθη
Μα μεσ του κόσμου τη φωτιά
Που μπερδευτήκαν τα χαρτιά
Κανείς δε θα τη μάθει

Τράβα να βρεις τον μωυσή
Και ξαναρώτατον κι εσύ
Μήπως αυτός την ξέρει
Την ενδεκάτη εντολή
Που ‘ν’ ολοκάθαρο γυαλί
Και κοφτερό μαχαίρι

Την ενδεκάτη εντολή
Που ‘ν’ ολοκάθαρο γυαλί
Και κοφτερό μαχαίρι

Στην παγωμένη σου ερημιά
Το γέλιο γίνεται ζημιά
Κι η ομορφιά σκοτάδι
Έτσι είναι φίλε μου η ζωή
Φέρνει τον ήλιο το πρωί
Την καταχνιά το βράδυ

Κάνε λοιπόν υπομονή
Τώρα που φως δε θα φανεί
Κι ούτε θα ‘ρθει καράβι
Την ενδεκάτη εντολή
Την ξέρουν μόνο οι τρελοί
Κι όλοι της γης οι σκλάβοι

Την ενδεκάτη εντολή
Την ξέρουν μόνο οι τρελοί
Κι όλοι της γης οι σκλάβοι

Η Ενδέκατη Εντολή ως αυτογνωσία

Η Νάνα Μούσχουρη, όταν ρωτήθηκε σχετικά, σε συνέντευξή της από την Μαργαρίτα Μυτιληναίου στο 2ο πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας στις 17 Μαρτίου 2006, ανέφερε ότι η ενδέκατη εντολή είναι η συνείδηση και η αυτογνωσία. Είναι η ηθική μας πυξίδα, η εσωτερική φωνή που μας κατευθύνει να μην πράττουμε σε άλλους ό,τι δεν θα θέλαμε να μας συμβεί. Αυτή η άποψη ταιριάζει με την ποιητική ατμόσφαιρα του τραγουδιού, που καλεί τον άνθρωπο να κοιτάξει μέσα του και να αναλογιστεί τις επιλογές του.

Μια άγραφη ηθική εντολή

Ο τίτλος του τραγουδιού παραπέμπει άμεσα στις Δέκα Εντολές της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά εδώ ο Γκάτσος προσθέτει μια «ενδέκατη». Ίσως υπονοεί μια άγραφη εντολή που δεν ειπώθηκε ποτέ, αλλά διέπει την ανθρώπινη ύπαρξη. Αυτή η εντολή μπορεί να αφορά την πίστη στην αγάπη, τη μοίρα ή την ίδια την ελευθερία του ανθρώπου να επιλέγει το δρόμο του.

Η προδοσία της αγάπης

Μια άλλη πιθανή ερμηνεία είναι ότι η ενδέκατη εντολή σχετίζεται με την προδοσία της αγάπης. Οι στίχοι περιγράφουν μια υπαρξιακή αγωνία, ένα αίσθημα εγκατάλειψης και προδοσίας. Ενδέχεται να μιλά για την προδοσία του έρωτα, μια προδοσία που ξεπερνά τις γνωστές ηθικές επιταγές και γίνεται ένας άγραφος νόμος της ζωής.

Το «όχι αδιαφορία»

Μια σημαντική ερμηνεία του τραγουδιού αφορά την υποχρέωση του ανθρώπου να μην αδιαφορεί για όσα συμβαίνουν γύρω του. Η πρώτη στροφή προτρέπει τον ακροατή να δει τον κόσμο που «καίει» και να αναρωτηθεί ποιος φταίει. Αυτό υπονοεί ότι η αδιαφορία είναι μια ηθική αποτυχία και η ενδέκατη εντολή καλεί τον άνθρωπο να συμμετέχει ενεργά στην κοινωνία και να αντιδρά στην αδικία.

Ο κύκλος της ζωής και του θανάτου

Ο Γκάτσος συχνά στα έργα του καταπιάνεται με το αναπόφευκτο του θανάτου και την αιώνια εναλλαγή χαράς και λύπης. Μήπως η ενδέκατη εντολή είναι η αποδοχή αυτής της αναπόφευκτης μοίρας; Ότι κάθε αρχή έχει ένα τέλος και κάθε φως γεννά τη σκιά του;

Η κοινωνική διάσταση

Μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση θα μπορούσε να είναι η αναφορά σε μια άτυπη, ανεπίσημη «εντολή» που επιβάλλεται από την κοινωνία. Ίσως η ενδέκατη εντολή να είναι ένας κανόνας που δεν καταγράφεται ρητά, αλλά που όλοι ακολουθούμε, είτε το θέλουμε είτε όχι. Θα μπορούσε να σχετίζεται με τη μοίρα των αδύναμων, την αδικία ή ακόμα και την αποδοχή της ήττας ως μέρος της ζωής.

Συμπέρασμα

Το τραγούδι «Η Ενδέκατη Εντολή» είναι ένα αριστούργημα της ελληνικής μουσικής ποίησης, ανοιχτό σε πολλαπλές ερμηνείες. Είτε το δούμε μέσα από το πρίσμα της φιλοσοφίας, του έρωτα, της ζωής ή της κοινωνίας, ένα είναι σίγουρο: ο Γκάτσος κατάφερε να δημιουργήσει ένα διαχρονικό ποίημα που συνεχίζει να εμπνέει και να προκαλεί σκέψη. Κρίμα που δεν τέθηκε τότε το ερώτημα αν και αμφιβάλλω ότι θα έπερνε κάποιος τόσο ξεκάθαρη απάντηση ειδικά απο τον τεράστιο Νίκο Γκάτσο αφού αποδεδειγμένα η γοητεία του “κρυφτού” πίσω απο τις λεξεις ήταν πραγματικά το δυνατό του σημείο. 

Άλλωστε εαν μας το είχε πει, ίσως τώρα (σχεδόν 40 χρόνια μετά) να μην ασχολούμασταν καν με το τραγούδι αυτό.

Εσείς, πώς κατανοείτε την ενδέκατη εντολή;