Εδώ ‘ναι το πικρό το χώμα του Διστόμου.
Ω, εσύ διαβάτη, όπου πατήσεις να προσέχεις —
εδώ πονά η σιωπή, πονάει κι η πέτρα κάθε δρόμου
κι απ’ τη θυσία κι απ’ τη σκληρότητα του ανθρώπου…”
— Γιάννης Ρίτσος

Στις 10 Ιουνίου 1944, ένα μικρό χωριό της Βοιωτίας γράφτηκε με τα πιο σκοτεινά γράμματα στο βιβλίο της Ιστορίας. Το Δίστομο. Ένα όνομα που εδώ και 81 χρόνια συνοδεύεται από ένα βάρος αβάσταχτο, έναν θρήνο που δεν λέει να κοπάσει. Εκείνη την ημέρα, οι κατοχικές δυνάμεις των Ναζί διέπραξαν ένα από τα πιο φρικιαστικά εγκλήματα πολέμου που γνώρισε η ανθρωπότητα: μια ανελέητη, απάνθρωπη, προμελετημένη σφαγή αθώων ανθρώπων.

Κανένας ποιητής, ούτε ο Ρίτσος, ούτε ο Καββαδίας, δεν μπόρεσε ποτέ να αποδώσει πλήρως τη φρίκη που εκτυλίχθηκε εκείνη τη μέρα. Το μέγεθος της βίας ξεπερνά τη φαντασία. Γιατί δεν πρόκειται για μια απλή πράξη πολέμου, αλλά για μια συστηματική εξόντωση αμάχων – ανδρών, γυναικών, παιδιών και ηλικιωμένων – από έναν εχθρό που γνώριζε πως έχει ήδη χάσει τον πόλεμο.

Η σφαγή – Το ιστορικό της φρίκης

Το πρωί της 10ης Ιουνίου 1944, μια φάλαγγα των SS με επικεφαλής τον λοχαγό Φριτς Λάουτενμπαχ (Fritz Lautenbach) ξεκινά από τη Λιβαδειά προς την Αράχωβα, με στόχο να εκκαθαρίσει την περιοχή από αντάρτες. Χρησιμοποιούν ως δόλωμα δύο επιταγμένα ελληνικά φορτηγά με μεταμφιεσμένους Γερμανούς σε χωρικούς. Μαζί με άλλες μονάδες από την Άμφισσα, κατευθύνονται τελικά προς το Στείρι.

Στη θέση Λιθαράκι, έρχονται αντιμέτωποι με ενέδρα ανταρτών του ΕΛΑΣ. Η μάχη είναι σφοδρή. Οι απώλειες για τους Γερμανούς φτάνουν τους 35-40 άνδρες, ενώ οι Έλληνες θρηνούν 15 νεκρούς και αρκετούς τραυματίες. Η οργή των SS ξεχειλίζει.

Η οπισθοχώρησή τους μετατρέπεται σε όργιο βίας. Μπαίνουν στο Δίστομο και σφαγιάζουν αδιάκριτα ό,τι βρουν μπροστά τους. Βρέφη, μητέρες, γέροντες, ακόμη και τον ιερέα του χωριού, που αποκεφαλίζεται. Γυναίκες βιάζονται και κατόπιν εκτελούνται. Παιδιά πεθαίνουν στα χέρια των μανάδων τους. Τα σπίτια πυρπολούνται. Το μακελειό διαρκεί μέχρι τη νύχτα. Κανείς δεν σώζεται από την ωμή εκδίκηση.

Οι Γερμανοί, κατά την αποχώρησή τους προς τη Λιβαδειά, συνεχίζουν να σκοτώνουν όποιον άμαχο συναντούν στον δρόμο. Οι νεκροί φτάνουν τους 228. Ανάμεσά τους 53 παιδιά κάτω των 16 ετών. Η έκθεση του εκπροσώπου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, George Wehrly, κάνει λόγο για έως και 600 νεκρούς στην ευρύτερη περιοχή.

Δικαιοσύνη που δεν ήρθε ποτέ

Μετά τον πόλεμο, ο Χανς Τσάμπελ (Hans Zampel), ένας από τους διοικητές που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι, συνελήφθη στη Γαλλία και εκδόθηκε στην Ελλάδα. Αν και ομολόγησε, τελικά εκδόθηκε στη Δυτική Γερμανία και δεν επέστρεψε ποτέ για να δικαστεί. Ο Φριτς Λάουτενμπαχ, ο εκτελεστής των διαταγών, συνέταξε ψευδή αναφορά, ενώπιον της οποίας αντέδρασε ακόμη και ο πράκτορας της μυστικής αστυνομίας Georg Koch.

Η πρωτοφανής σφαγή έγινε αμέσως γνωστή διεθνώς και προκάλεσε παγκόσμια κατακραυγή, ωστόσο οι υπεύθυνοι δεν λογοδότησαν ποτέ, και οι γερμανικές αποζημιώσεις για το έγκλημα αυτό δεν αποδόθηκαν.

Μνήμη, ευθύνη και καθήκον

Το Δίστομο δεν είναι απλά μια τοπική τραγωδία. Είναι σύμβολο ενός ολόκληρου λαού που υπέφερε, ενός λαού που πάλεψε ενάντια στον κατακτητή, πληρώνοντας με αίμα την επιθυμία του για ελευθερία. Οι ψυχές των αθώων κατοίκων ακόμη “περιφέρονται” στα σοκάκια και στις ρούγες, ζητώντας αυτό που δεν ήρθε: δικαίωση.

Δεν ξεχνάμε. Δεν συγχωρούμε τη λήθη. Δεν συμβιβαζόμαστε με την ατιμωρησία.

Η Σφαγή του Διστόμου δεν ανήκει στο παρελθόν. Είναι μια κραυγή που διαπερνά τον χρόνο και μας υπενθυμίζει πως η Ιστορία δεν πρέπει να επαναληφθεί. Όχι επειδή έτσι ορίζει η παράδοση, αλλά επειδή το χρωστάμε στους νεκρούς — και στους ζωντανούς.

Το πρόγραμμα των εκδηλώσεων στον σύνδεσμο:

https://www.daa.gov.gr/newsite/images/stories/2025/programma2025-5.pdf

Σιωπή και δάκρυ – μα και υπόσχεση

«Εδώ πονά η σιωπή», έγραψε ο Ρίτσος.

Η σιωπή πονά γιατί είναι γεμάτη φωνές. Και το δάκρυ δεν είναι μόνο θλίψη – είναι και υπόσχεση. Υπόσχεση μνήμης, αξιοπρέπειας, ανθρωπιάς.

Αύριο, 10 Ιουνίου, θυμόμαστε. Τιμούμε. Υποσχόμαστε.

Ποτέ ξανά. Ποτέ πια τέτοια φρίκη. Ποτέ πια σιωπή.